Thơ Thất ngôn bát cú là một thể thơ có nguồn gốc từ Trung Quốc, thể thơ này đã phát triển thật tự tin ở ngay chính quê hương của nó và có sức lan rộng thật tự tin sang các khu vực xung quanh, trong số đó có nước ta. Về hình thức thơ Đường luật có phong phú, mặc dù vậy thất ngôn bát cú được coi là một dạng chuẩn, là thể thơ tiêu biểu trong thơ ca trung đại. Hôm nay Nghề Content đã tổng hợp những thông tin về cách làm thơ thất ngôn bát cú chuẩn xác, đúng luật.
Table of Contents
Thơ thất ngôn bát cú là gì?
Thất ngôn bát cú là thể thơ thông dụng trong các thể thơ Đường Luật được các nhà thơ đất nước ta rất yêu thích. Nó là hình thức lấy câu thơ bảy chữ làm cơ quan nhịp điệu. Ra đời từ rất sớm ở Trung Quốc, bắt nguồn từ thơ bảy chữ cổ phong (thất ngôn cổ thể), đến đời Đường, thơ thất ngôn bát cú phát triển rầm rộ.
Thơ thất ngôn bát cú là loại thơ mỗi bài có 8 câu và mỗi câu 7 chữ, tức là chỉ có 56 chữ trong một bài thơ thất ngôn bát cú. Thể thơ thất ngôn bát cú có bố cục bốn phần, mỗi phần ứng với hai câu phụ trách nhưng nhiệm vụ cụ thể. Hai câu đề giới thiệu về thời gian, ko gian, sự vật, sự việc. Hai câu thực giải thích, mô tả sự vật, sự việc. Hai câu luận diễn đạt suy xét, thái độ, cảm giác về sự vật, hiện tượng. Hai câu kết khải quát toàn bộ nội dung bài theo hướng mở rộng và nâng cao. Ở một số hoàn cảnh, phần thực và luận có chung vai trò vừa tả thực vừa luận, ví dụ như hai câu thực và luận trong bài “Muốn làm thằng cuội của ” của Tản Đà:
Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi,
Trần thế em nay chán nửa rồi!
Xem thêm: Màu Pastel là gì? Bảng mã màu, cách phối đồ với màu Pastel
Bố cục bài thơ thất ngôn bát cú
– Câu số 1 dùng để mở bài (gọi là phá đề), câu số 2 sử dụng để chuyển tiếp vào bài (gọi là thừa đề). Hai câu này có tên là hai câu đề.
– Hai câu 3 và 4 sử dụng để giải thích đề tài cho rõ ràng. Hai câu này có tên là hai câu trạng (có nơi gọi thuật hay thực).
– Hai câu 5 và 6 sử dụng để bàn rộng nghĩa đề tài và còn được nhắc đên là hai câu luận.
– Hai câu 7 và 8 sử dụng để tóm ý nghĩa cả bài và còn được gọi là hai câu kết.
Luật thơ thất ngôn bát cú
LUẬT BẰNG VẦN BẰNG:
– Luật bằng vần bằng là bài thơ mà tiếng thứ hai của câu đầu là tiếng bằng và các tiếng ở cuối các câu 1-2-4-6-8 phải vần với nhau và đều là vần bằng.
LUẬT TRẮC VẦN BẰNG:
– Luật trắc vần bằng là bài thơ mà tiếng thứ hai của câu đầu là tiếng trắc và các tiếng ở cuối các câu 1-2-4-6-8 phải vần với nhau và phải là vần bằng.
Cụ thể hơn:
Hình thức 1 bài thơ ĐL TNBC gồm có 6 yếu tố:
- Số chữ, số câu hạn định: Một bài thơ ĐLTNBC tổng cộng có 56 chữ , gồm 8 câu mỗi câu 7 chữ.
- Luật bằng trắc: Các câu trong bài thơ ĐLTNBC phải theo quy luật bằng trắc rất chặt chẽ. Chữ thứ 2 của câu đầu bài thơ nếu là thanh trắc thì bài thơ theo luật trắc, còn nếu là thanh bằng thì bài thơ theo luật bằng. Bài thơ không theo đúng luật bằng trắc là bài thơ thất luật.
- Niêm
– Chữ thứ 2 của câu 2 phải cùng group thanh (trắc hay bằng) với chữ thứ 2 của câu 3 và khác nhóm thanh với chữ thứ hai câu 4.– Chữ thứ hai của câu 4 phải cùng nhóm thanh (trắc hay bằng) với chữ thứ 2 của câu 5 và khác nhóm thanh với chữ thứ hai câu 6.– Chữ thứ 2 của câu 6 phải cùng group thanh (trắc hay bằng) với chữ thứ hai của câu 7 và khác group thanh với chữ thứ 2 câu 8.
– Chữ thứ 2 của câu 8 phải cùng nhóm thanh (trắc hay bằng) với chữ thứ 2 của câu 1 và khác nhóm thanh với chữ thứ 2 câu 2.
Nếu như bài thơ không thoả bất kỳ điều kiện nào trong toàn bộ điều kiện trên thì gọi là thất niêm.
4. Đối:
Trong bài thơ ĐLTNBC, các câu 3-4 và 5-6 so với nhau từng cặp một. Đối phải bao gồm cả đối ý, đối từ và đối thanh. Bài thơ có phần đối không chỉnh thì không phải là bài thơ ĐLTNBC hoàn hảo, còn nếu không đối thì không gọi là thơ ĐL (có người gọi Nó là thơ Thất ngôn bát cú).
Luật niêm và đối
5. Vần
Vần được gieo ở cuối các câu chẵn của bài thơ ĐL. Chữ cuối câu 1 có thể cùng vần hoặc không vần. Trong toàn bài thơ chỉ sử dụng 1 vần độc nhất (gọi là độc vận).Vần có 2 loại: chính vận và thông vận– Chính vận là vần gồm những chữ có âm y hệt nhau, chỉ khác phụ âm đầu và dấu giọng. Thí dụ: trường, sương, dương, thương…
– Thông vận là vần gồm những chữ có âm tương tự. Thí dụ: lùng, chung, không, công, tòng, đông, hồng …Nếu sử dụng chữ mà âm nghe không giống lắm, miễn cưỡng mà dùng tạm thì gọi là cưỡng vận.
Nếu dùng chữ có âm hoàn toàn không giống nhau thì gọi là lạc vận.
Trong 1 bài thơ ĐL có khả năng sử dụng cả chính vận lẫn thông vận, cưỡng vận chỉ sử dụng trong hoàn cảnh bất đắc dĩ và nên dùng ít thôi. nếu như có lạc vận là bài thơ hỏng.
6. Nhịp điệu
Thơ ĐL được ngắt nhịp ở chữ thứ hai hoặc thứ 4 của câu, hoàn toàn khác với 2 câu bảy chữ trong thể thơ song thất lục bát của đất nước ta ngắt nhịp ở chữ thứ 3 và thứ 5. So sánh:
Bước tới đèo Ngang _ bóng xế tà
Cỏ cây chen đá _ lá chen hoa
Hay:
Nhớ nước _ đau lòng con quốc quốc
Thương nhà _ mỏi miệng cái gia gia(Bà huyện Thanh Quan)
Với:
Chìm đáy nước _ cá lờ đờ lặn
Lửng da trời _ nhạn ngẩn ngơ sa(Ôn Như Hầu)
Nước thanh bình _ ba trăm năm cũ
Áo nhung trao quan vũ _ từ đây(Đoàn Thị Điểm)
Bài thơ ngắt nhịp không đúng cũng không gọi là thơ ĐL.
Cách làm thơ thất ngôn bát cú
Luật bằng trắc trong bài thơ ĐLTNBC – Luật trắc vần bằng
T T B B T T B (vần)
B B T T T B B (vần)
B B T T B B T
T T B B T T B (vần)
T T B B B T TB
B T T T B B (vần)
B B T T B B T
T T B B T T B (vần)
– Luật bằng vần bằng
B B T T T B B (vần)
T T B B T T B (vần)
T T B B B T T
B B T T T B B (vần)
B B T T B B T
T T B B T T B (vần)
T T B B B T T
B B T T T B B (vần)
– Luật trắc vần trắc
T T B B B T T (vần)
B B T T B B T (vần)
B B T T T B B
T T B B B T T (vần)
T T B B T T B
B B T T B B T (vần)
B B T T T B B
T T B B B T T (vần)
– Luật bằng vần trắc
B B T T B B T (vần)
T B B B T T (vần)
T T B B T T B
B B T T B B T (vần)
B B T T T B B
T T B B B T T (vần)
T T B B T T B
B B T T B B T (vần)
Bất luận và khổ độc
Học luật và Giữ đúng luật bằng trắc của bài thơ ĐL rất khó, làm hạn chế việc sử dụng từ ngữ và diễn tả ý tưởng nên trong thơ ĐL có thêm luật “nhất tam ngũ bất luận, nhị tứ lục phân minh”, tức là trong 1 câu thơ ĐL không cần giữ theo qui định của pháp luật bằng trắc ở các chữ thứ 1, 3 hay 5, nhưng chữ thứ hai, 4 và 6 thì tuyệt đối không thể du di được .
Tuy vậy khi sử dụng luật bất luận, chữ theo luật là trắc mà đổi sang bằng thông thường thì không sao, nhưng nếu bằng mà đổi sang trắc đôi khi đọc nghe không êm tai, phải nên tránh .
Những chữ thứ 5 của câu lẻ và chữ thứ 3 của câu chẵn nếu như theo luật đáng là bằng mà lại đổi thành trắc theo luật bất luận thì gọi là khổ độc.
Một bài thơ bị nhiều lỗi khổ độc sẽ kém giá trị!
Âm điệu tiết tấu bài thơ ĐL
Một bài thơ theo đúng hết quy định bằng trắc của luật thơ đôi khi đọc lên nghe vẫn không xuôi tai, đấy là do sử dụng không khéo các tiếng trầm bổng. mặc dù chữ có dấu huyền (trầm bình thanh) và chữ không dấu (phù bình thanh) đều là thanh bằng, chúng lại không tương đương nhau về mặt cao thấp khi đặt trong câu.
Để câu thơ đọc nghe du dương réo rắt tránh sử dụng chỉ toàn một loại thanh mà cần phải thay đổi, xen kẽ các thanh này với nhau trong các vần liên tiếp, hoặc trong các chữ trong câu.
Các lỗi thường gặp trong bài thơ thất ngôn bát cú
– Trùng vận:
Thơ ĐL chỉ dùng độc vận, nếu 1 chữ vần được sử dụng lặp lại ở 2 câu không giống nhau thì gọi là trùng vận, bài thơ sẽ hỏng. tuy nhiên nếu như chỉ là tiếng đồng âm mà khác nghĩa thì được cho là 2 chữ vần không giống nhau, không phạm lỗi.
– Trùng từ:
Cùng 1 chữ được sử dụng nhiều lần ở trong bài thơ, ngoại trừ trường hợp cố ý, thì gọi là lỗi trùng từ hay điệp từ.
sử dụng lại chữ 1 lần thì tạm chấp nhận, sử dụng lại 2, 3 lần thì bài thơ kém. Trong hoàn cảnh dùng mỹ từ pháp điệp ngữ thì không tính là lỗi.
– Phong yêu hạc tất
Bài thơ ĐL chỉ gieo vần ở các chữ cuối câu. nếu chữ thứ 4 trong 1 câu cũng vần với chữ cuối câu thì phạm lỗi phong yêu hạc tất
– Bình đầu
Bài thơ mà có nhiều câu liên tiếp bắt tay vào làm bằng những tiếng cùng một từ loại, cùng một cấu trúc câu thì phạm lỗi bình đầu, ngoại trừ hoàn cảnh cố tình làm có mục tiêu rõ rệt.
Nguyễn Trung Phong
Một thoáng mơ hồ
Thời gian thầm lặng lại thầm trôi
Gánh nặng tâm tư tưởng hết rồi
Một thoáng vô tình ta chợt thấy
Trong lòng ẩn hiện chẳng là tôi
Tổng kết
Trên đây là toàn bộ cách làm thơ thất ngôn bát cú mà Nghề Content đã thu thập và tổng hợp, hy vọng chúng hữu ích cho các bạn.
